Voor u ligt de Meerjarenbegroting 2024-2027 van de gemeente Amersfoort. U zult zien dat de opzet en programma-indeling van de begroting is veranderd, n.a.v. het besluit van uw gemeenteraad (4 april 2023). In de begroting presenteren wij op hoofdlijnen onze visie, doelen en activiteiten voor de komende jaren. Dat doen we volgens de uitgangspunten van het coalitieakkoord: goed leven binnen de grenzen van de aarde, een thuis voor iedereen, welzijn en sociale rechtvaardigheid en goed samenspel en in gesprek. We denken twee generaties vooruit om voor iedereen ook in de toekomst te waarborgen dat iedereen prettig kan wonen en leven in Amersfoort. Tegelijkertijd doen we wat nodig is voor de problemen van nu.
We zijn voortvarend aan de slag met de opgaven van Amersfoort. Onze begroting is robuust en in staat om in deze bestuursperiode zijwind op te vangen. Dat hebben we ook tijdens de coronapandemie ervaren. De uitdaging is ook met zijwind koersvast te blijven, en tegelijkertijd te laveren tussen de ontwikkelingen die op ons af komen. Voordat we hier dieper op ingaan, nemen we u in vogelvlucht mee in onze visie, doelen en activiteiten voor de komende jaren.
Onze visie, doelen en activiteiten voor de komende jaren
We leven in een tijd van grote veranderingen. Opgaven zoals klimaatverandering en de biodiversiteitcrisis hebben ons met de neus op de feiten gedrukt. Zo hebben we de afgelopen jaren te maken gehad met extreme hitte in Amersfoort. Nu ingrijpen is noodzakelijk om deze problemen aan te pakken. De uitdaging is onze manier van samenleven en de manier waarop we besturen en werken anders in te richten. Dat vraagt scherpe keuzes en gaat niet zonder slag of stoot. Want met grote veranderingen komen ook chaos en onzekerheid kijken. De kans om onze maatschappij opnieuw vorm te geven grijpen wij met beide handen aan. Dat doen we met elkaar en in gesprek.
Onze visie, doelen en activiteiten beschrijven we uitgebreid in de programma’s van deze begroting. Een aantal opgaven brengen wij graag extra onder de aandacht bij u.
Mobiliteitstransitie
De principes uit de Omgevingsvisie “Gezond Samenleven” zijn leidend in de ontwikkeling van een leefbare, veilige en gezonde leefomgeving. Belangrijke opgaven zien wij in de energietransitie en betaalbare en duurzame woningen. Maar waar Amersfoort echt anders op heeft ingezet is een ommekeer in het denken over mobiliteit. We willen ervoor zorgen dat mensen zich op een duurzame manier in en rond onze stad kunnen verplaatsen, waarbij het gebruik van auto’s steeds minder noodzakelijk wordt. We investeren in een uitgebreid netwerk van voet- en fietspaden, deelmobiliteit, en openbaar vervoer om deze transitie te ondersteunen. De mobiliteitstransitie is daarnaast randvoorwaardelijk voor de woningbouwopgave, en noodzakelijk vanuit het oogpunt van klimaatverandering. Over een van onze voorstellen om deze transformatie te realiseren, het parkeerbeleid, kunnen inwoners binnenkort hun stem uitbrengen tijdens het raadgevend referendum op 22 november 2023.
Bestaanszekerheid
Een belangrijk campagnethema van de aankomende Tweede Kamerverkiezingen. Die aandacht vinden wij meer dan terecht. Het Rijk heeft hierin een grote verantwoordelijkheid. Huishoudens die niet genoeg financiële middelen hebben om de basisbehoeften te bekostigen, leven in onzekerheid over hun bestaan en dit resulteert in een minder weerbare samenleving. Het demissionaire kabinet is voornemens met een aantal maatregelen de effecten voor deze mensen te dempen. Er is echter ook een groep in onze samenleving die zonder toeslagen steeds minder goed rond en mee kan komen. Als lokale overheid nemen wij onze verantwoordelijkheid en bieden wij maatwerkondersteuning, informatie en zorg, bij voorkeur in de wijken zelf. Dat doen we in samenwerking met onze partners in de stad.
Aanpak van ondermijning
Een prioriteit voor de komende jaren is het tegengaan van ondermijning en radicalisering. We willen dat Amersfoort een veilige plek is om op te groeien, zowel fysiek als online, en in de publieke ruimte. Het college stelt in deze begroting voor om te investeren in de aanpak van ondermijning. De conclusies en aanbevelingen uit het rekenkamerrapport pakken we op. We kiezen voor een werkwijze breder dan repressie. Voorkomen is immers beter dan genezen. Dat begint al bij het bieden van toekomstperspectief voor onze jeugd.
Inspelen op de actualiteit
Een aantal maatschappelijke ontwikkelingen vraagt om maatregelen in de komende periode. Den Haag en de wereld staan niet stil. En dat zien we in een aantal onzekerheden waar we rekening mee moeten houden.
De val van het kabinet Rutte IV heeft grote consequenties voor iedereen in Nederland en zeker ook voor gemeenten. De VNG heeft de leden van de Eerste en Tweede Kamer opgeroepen om stilstand op grote maatschappelijke vraagstukken te voorkomen . De maatschappelijke problemen zoals een toename van armoede, stikstof en achteruitgang van natuur, woningnood en energietransitie zijn te urgent om als overheden een jaar of langer uit te stellen. Dat geldt ook voor het gesprek over de financiële randvoorwaarden. Het is de vraag of een nieuw kabinet de bezuinigingen op het Gemeentefonds zal terugdraaien.
Na de Tweede Kamer verkiezingen zullen de onderhandelingen tussen landelijke partijen van start gaan om een nieuw kabinet te vormen. De uitkomsten zullen ongetwijfeld van invloed zijn op ons gemeentelijk beleid en financiële uitgangspositie voor de komende jaren. Een belangrijke vraag is bijvoorbeeld of de opschalingskorting (volledig) gehandhaafd blijft. Maar ook de vraag of de geplande bezuiniging van het Rijk op jeugdhulp blijft (hervormingsagenda), waardoor Amersfoort ongeveer €13 miljoen moet bezuinigen. In de begroting zijn de effecten te zien van het (demissionaire) kabinet op de jaren 2026 en 2027. In lijn met de oproep van de VNG laten wij in de Meerjarenbegroting het tekort zien in 2026 en 2027. Maar, met het financieel ravijn dat ons nadert willen we stevig aan het roer blijven staan. Daarom bereiden we ons tijdig voor op mogelijke ombuigingen.
Een ander onderwerp met grote impact is de oorlog in Oekraïne en de daaruit voortvloeiende onzekerheden voor de opvang van vluchtelingen (zowel mensen uit Oekraïne als uit andere landen), nieuwkomersonderwijs en de economie. Zoals onzekerheden in de voedselproductie met de graantransporten en stijgende rentes in de afgelopen tijd. Zo kan de gemeente tegenwoordig niet meer zo ‘goedkoop’ leningen afsluiten als we een lange tijd gewend waren. Daarover meer leest u meer in de paragraaf ‘Financiële beschouwingen’. In deze onzekere tijden is het van groot belang dat we als gemeenschap veerkracht tonen en ons richten op de belangen en behoeften van onze inwoners en mensen die op de vlucht zijn voor oorlog en geweld. Solidariteit en compassie naar elkaar toe zijn cruciaal, ongeacht de uitdagingen waarmee we worden geconfronteerd.
Financieel perspectief
We staan voor een gezonde financiële positie van Amersfoort voor nu en in de toekomst. Daartoe voeren we solide financieel beleid dat zich kenmerkt door een begroting die in evenwicht is, met een buffer voor onvoorziene situaties. Onze weerstandsratio is op dit moment sterk, wat ons ruimte geeft om te anticiperen op onvoorziene omstandigheden.
Belangrijk is dat het financieel perspectief van de gemeente iets is verbeterd na het doorrekenen van de Meicirculaire van het kabinet. Dit laat onverlet dat we in alle jaren van deze Meerjarenbegroting meer uitgeven dan we binnen krijgen. In de Kadernota 2024-2027 gaven wij aan bij de begroting met denkrichtingen te komen voor ombuigingen vanaf 2026, mocht het Rijk het Gemeentefonds niet aanvullen. De aanvulling die het Rijk recentelijk heeft gedaan is onvoldoende om de tekorten bij gemeenten op te lossen. Het beeld in 2026 blijft een structureel tekort, dat verslechtert in 2027.
Daarom stellen wij in deze begroting denkrichtingen voor ombuigingen voor. Deze kunt u lezen in het hoofdstuk ‘Financiële ontwikkelingen meerjarenbegroting’. We richten ons op een bedrag van € 24 miljoen per jaar. Dit bedrag is gebaseerd op het structurele tekort van € 21 miljoen vanaf 2027. Het ramen van het tekort in 2027 is geen exacte wetenschap. Onze inzet is dat het ons enige ruimte biedt om uiteindelijk keuzes aan uw raad voor te leggen.
